Friday 19 August 2011

THIAMNA NGE PAWLSANNA-IN KORI TU ZAWK?


     
      Bel ruak vuak apiang a ri ring ṭhin a; mah se a ri chuan bengfah ahnekin beng a khawrh zawk ṭhin! Chutiang chiah chuan thiamna aia pawlsanna hmachhuana midang chaldelh ran tumtute kamchhuak chuan ngaihnobeina a tlachham a, midang tan hnawksak leh ninawm an chang zo thin.
      Thiamna leh finna hi pawlsanna tel loa hlawhchhuak hi mi eng zat tak awm tawh ang maw? Zofate zingah ngei ngei pawh hian an kat nuk awm asin! Kan literature innghahna lungphum phumtu leh a hnuk inthlunna kan hranghluite leh kan ram tana mi thawhhlawk tak tak te zingah pawh hian matric em pawh han thleng lo te hi an kat nuk reng asin. Scientist ropui Albert Einstein-a pawh khan,”Imagination is better than knowledge (suangtuahna hian hriatzauna ai chuan kori a tu zawk),” a lo ti tawh hial reng a ni. Ni dawn reng asin he khawvel ah hian a zir sang sang te hian khawvel hriat reng an hlawh zui lem lo reng a ni.
     William Shakespear-a chu pawl sang lo mah se a ngaihtuahna leh suangtuahna a hman thiam miau avangin tun thleng hian mi te ngaihsan a la hlawh ta zel a. Matric em pawh pass lo ni mah se la B.A, M.A, Phd etc. zirlai leh zir chhuak tawh inti te zingah hian Shakespear-a kut veilam el tlak pawh kan awm tehreng emaw chu? Anih loh vek leh a kut hnung bâl liaktlak pawh hi kan awm ngût na maw chu? Sap pachal kei ka ni intipha chin zingah pawh hian a pawl hniamna avanga hmusit ngam hi an awm meuh lo a ni ber e; ngaihnêp a hnekin an ngaisang em em ṭheuh zawk a ni. Shakespear-a kha Latin Grammar School-ah a kal ṭhin a; mahse a zir tluantling ta lo ani awm e. Dr Samuel Johnson-a English Dictionary siam hmasa bertu hian  khatih laia English-ho thu leh hla pûr chawkna ber Latin leh Greek ṭawng Shakespear-a khan a thiam ṭhat vak loh avang khan,”Small Latin less Greek”, tiin a deu hial a; mahse a deutu ai hi chuan khawvel mi te ngaihsan chu a la hlawh ta zel chu a nih si hi!  
      Thu leh hla lama Shakespear-a tha chhang dawltu tih phu  khawp hiala mi duaidim lo lemchan thawnthu St. Joan a ziah avanga Nobel Prize for Literature dawngtu Irish pachal George Bernard Shaw-a pawh khan matric a pass bik chuang hleinem! A pianchamphaphak kum 26-na ni hmu hman lova famchang ta Romantic Poet zinga a hming dai tawh lo tur John Keats-a pawh kha Apothecary zir chhuak ta lo ve tho asin anih! Hla phuah thiam Henry Louise Vivian Derozio pawh kha zirna lamtluang chu a zawh thui vak bik cuang lo; kum 14 mi a nihin sikul a chawlhsan a, mahse a hla phuah thiam avang khan college ah a thawk thei tho tlat a ni! Chutiang bawk chuan Zirtirtu ropui ber Isua Krista pawh hi matric pass a ni bik hleinem! A zirtir 12 a thlanchhuah te pawh kha matric pass lo ṭhiau lendenga ei zawng mi mawlmang ve tak tak tho asin an nih; nimahsela a zirtirna chuan khawvelah ram ala la duai duai zel chu a nih si hi! Islam sakhaw hmuchhuaktu Mohammed-a pawh hi ziak leh chhiar pawh thiam lo a nih thu hi sawi tel ve hrim hrim ila a tha awm e.
     Zofate zinga kan thu leh hla tihmasawntute zingah hian a tunlai ṭawng takin under matric hi an tam zawk hial ta ve ang. Mizo Shakespear-a tih phu khawp hiala thiam Awithangpa meuh pawh khan matric a pass chuang lova, a hla phuah erawh chu college zirlai-ah te hial telh a ni tho asin. Awithangpa tluk thawthang khawpa thiam Saikuti pawh chu ti bawk!
     Saikuti leh Awithangpa te hunlai kha chuan zirna kan la nei ṭha lova kan ti a nih pawn an hnu lam ami James Dokhuma te unau thum pawh hian matric an pass lo vek a, mahse an thu leh hla te erawh hi chu M.A pass chhuak tawh kutchhuak tam zawk ai chuan teh a la tlo zawk hial ta ve ang. Ni e, Romani leh Lalṭanpuia te hi matric pass lo ni mah se higher kan zirlai khan an hla phuah te hi kan zir ṭhin tlat ani. Anni unau thum zinga an pang ber James Dokhuma pawh hi pawl 5 chauh pass ni mah se St. Pauls high school-a thawk thei khawpin a thiam a, USA-a University ṭha berte zing ami University of California phei chuan Phd Degree an rawn pe hial ani! Zofate zinga sapṭawng leh zoṭawng thiam ber pawla an sawi ṭhin JF Laldailova pawh khan pawl 8 thleng bak lehkha a zir lova; mahse B.A leh M.A zirlaite zingah ngei ngei pawh a dictionary siam la bih duk duk chu kan tam khawp hi maw! Mizo scientist kan tih mai C. Rokhuma pawh hi pawl 5 thleng chiah a kal a, mahse thlangdar thahna hlo RK Mixture kha a hmuchhuak thei tho a, a thil hmuhchhuah hi zirchiang turin Nagaland atangin Bsc(Agri) zirlai hovin a buzawlah an rawn lenchilh hial reng a ni.
    Poet of the century atana an thlan chhuah tak Rokunga pawh hi pawl 6 thleng chiah a kal a, a ni aia nep bik chuang lo Vankhama pawh hi pawl 9 chauh pass ve bawk a ni. Patea te, R.L.Kamlala te, Damhauha te pawh hi matric pass lo ṭhiau an ni. PS Chawngthu pawh hi matric pass lo a ni a, a u R. Zuala pawh chu ti tho chu; mahse an pawl atanga an thiamna hi I teh a nih ngai zawngin i teh dik ngai lovang.
     Ṭhangtharte zinga thu leh hla thiam ber tih ngam H. Lalrinfela(Mafaa hauhnar) pawh hi a hun laia chanchinbu lar ber tih ngam Sabereka Khuangkaih editor a nih lai pawh khan pawl 12 lo liam bak a pass hleinem!  A lehkhabu ‘Chawlhna Tuikam’  a release lai pawh khan kum 22 bak a ni lo asin! Mahse kha lehkhabu kha ka lehkhabu ngainat ber pawl tun thleng hian ala ni asin! L. Biakliana pawh kha kum 23 bak a dam lo va, mahse ngal fima dam tam tak ai chuan mi hriat a hlawh tho tho chu anih hi!     
    Mi chapo chu an ropui tur angin an ropui thei lova; chutiang chiah  chuan an zahawm tur angin an zahawm thei lo fo. Inngaihtlawmna-ah hian ropuina a inphum ru a, zahawmna zakzeh teltu pawh inphahhnuai thiamna hi a ni tlat ṭhin zu nia. Kan thiamna hian Vairengte râl a kai emaw kai lo emaw pawh ni se la pawlsanna hi engkima engkim leh ramhuai hnawhchhuah theihna a ni kher lo a ni tih thu hi chu tui chhungah sangha a rep theih loh tih tluk thawthangin a pawm nahawm awm e. Chuvang chuan kan hnuai a mite hun inher ṭhin avanga kan chunga an awm leh ṭhinna khawvelah hi chuan tumah hi inhnuaichhiah thei kan awm lem lo tih hi hre reng ila, mifing kan nih phah em lo a nih pawhin kan mawl belhchhah kher lovang tih hi pawm a hahdam ta ber awm e. 

3 comments: